Cùng với yếu tố con người có ý nghĩa quyết định,
vấn đề vốn có vai trò hết sức trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Lựa chọn
hình thức doanh nghiệp có quy mô lớn, vốn cần huy động lớn thì việc thành lập
công ty cổ phần là loại hình doanh nghiệp mà nhiều nhà đầu tư nghĩ tới. Bằng những
ưu thế của công ty cổ phần về phương thức huy động vốn, đặt biệt qua hình thức
phát hành chứng khoán ra công chúng chỉ trong một thời gian ngắn, công ty cổ phần
đã vượt xa các hình thức về khả năng tận dụng các nguồn vốn trong xã hội. Công
ty cổ phần là loại hình công ty phổ biến ở những nước có nền kinh tế thị trường
phát triển. Ưu điểm nổi bật của công ty cổ phần là khả năng công khai huy động
vốn, tạo lập nguồn vốn khổng lồ đầu tư vào kinh doanh và sự mềm dẻo trong việc
sử dụng vốn phù hợp với hoạt động kinh doanh.
Tuy nhiên, pháp
luật về công ty cổ phần phải có những quy định chặt chẽ cần thiết để đảm bảo
quyền lợi cho các nhà đầu tư. Việc tìm hiểu và vận dụng những quy định pháp luật
về huy động vốn của công ty cổ phần có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc. Với
mục đích phân tích và đánh giá một số quy định của pháp luật về huy động vốn
đáp ứng tối đa nhu cầu và lợi ích của các chủ thể tham gia quan hệ.
Các hình thức
huy động vốn của công ty cổ phần, đặt biệt là hình thức phát hành chứng khoán
ra công chúng còn là một vấn đề hết sức mới mẻ cả về lý luận và thực tiễn.
Trong khuân khổ của bài viết và do những hạn chế về kiến thức, khả năng, việc xử
lý thông tin trong văn bản pháp luật không thể tránh khỏi nhiều thiếu sót. Mong
thầy cô giáo có những ý kiến đóng góp để bài viết được đầy đủ và hoàn chỉnh
hơn.
Em xin trân
thành cảm ơn!
Pháp luật hiện
hành của Việt Nam
a) Vốn điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau
gọi là cổ phần;
b) Cổ đông có thể là tổ chức, cá nhân; số lượng cổ
đông tối thiểu là ba và không hạn chế số lượng tối đa;
c) Cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ và
nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đã góp vào doanh nghiệp;
d) Cổ đông có quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của
mình cho người khác, trừ trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 81 và khoản 5 Điều
84 của Luật này".
Theo đó, CTCP là loại hình đặc trưng của
công ty đối vốn, vốn điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần,
người sử dụng cổ phần là cổ đông, cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ
của công ty cho đến hết giá trị cổ phần mà họ sở hữu.
- Về thành viên
công ty: Thành viên CTCP là cá nhân, tổ chức đáp ứng nhu cầu của pháp luật góp
vốn vào công ty bằng cách mua cổ phần. Cổ đông của CTCP thường rất lớn về số lượng
và không quen biết nhau. Theo Điều 77 Luật doanh nghiệp, CTCP phải có số lượng
thành viên tối thiểu là 3 trong quá trình hoạt động. CTCP đặc trưng cho loại
hình công ty đối vốn cho nên có sự liên kết của nhiều thành viên và vì vậy luật
không quy định hạn chế số lượng thành viên của CTCP.
- Về vốn của CTCP:
Vốn điều lệ của CTCP là số vốn do tất cả các cổ đông góp được ghi vào điều lệ
công ty. Đó là cam kết về trách nhiệm của công ty trước công chúng. Vốn điều lệ
của CTCP phải được chia thành những phần nhỏ nhất có giá trị bằng nhau gọi là cổ
phần.
- Chuyển nhượng
phần vốn góp: Các cổ đông của CTCP được tự do chuyển nhượng vốn góp của mình
thông qua việc chuyển quyền sở hữu cổ phần trừ một số trường hợp đặc biệt theo luật
định. Do đó, cơ cấu cổ đông của công ty có thể thay đổi linh hoạt mà không ảnh
hưởng đến sự tồn tại của công ty.
- Về chế độ
trách nhiệm tài sản của công ty: Công ty phải chịu trách nhiệm một cách độc lập
với các nghĩa vụ tài sản và các khoản nợ bằng toàn bộ tài sản của công ty. Các
cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ khác của công ty trong
phạm vi số vốn cam kết góp vào công ty. Độ rủi ro lớn nhất của cổ đông cũng chỉ
giới hạn trong số tiền mà họ cam kết góp vào công ty. Điều đó là sự khuyến
khích của pháp luật dành cho người bỏ tiền ra kinh doanh.
- Trong quá
trình hoạt động, CTCP có quyền phát hành chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu) ra
công chúng theo quy định của pháp luật về chứng khoán để huy động vốn. Điều này
thể hiện khả năng huy động vốn lớn của CTCP.
- CTCP là doanh nghiệp
có tư cách pháp nhân: CTCP có tư cách pháp nhân kể từ ngày cấp giấy chứng nhận
đăng ký kinh doanh. Có nghĩa là CTCP tồn tại độc lập với tư cách chủ thể khác về
mặt pháp lý và có tài sản riêng tách bạch với toàn bộ tài sản của các cổ đông.
Cổ đông có quyền sở hữu một phần công ty tương ứng với giá trị cổ phần nắm giữ.
Khi tham gia các quan hệ pháp luật, công ty nhân danh chính mình và phải chịu
trách nhiệm giữa các nghĩa vụ phát sinh đến hết giá trị tài sản của mình.
- Về tổ chức quản
lý của CTCP: Do những đặc điểm về cấu trúc vốn và cơ cấu cổ đông, cơ chế quản
lý CTCP được pháp luật quy định có phần phức tạp hơn và chặt chẽ hơn so với các
loại hình kinh doanh khác. Sự phân định thẩm quyền của các cơ quan được xây dựng
trong Điều lệ công ty trên cơ sở quy định của pháp luật. Sự phân định cơ cấu bộ
máy quản lý CTCP xuất phát từ nguyên tắc bảo vệ lợi ích cổ đông một cách triệt
để. Là loại hình công ty đối vốn, CTCP thường có số lượng thành viên rất lớn. Các
cổ đông nắm quyền sở hữu công ty bầu ra bộ máy quản lý công ty nhưng bản thân mỗi
cổ đông không phải là người quản lý công ty. Như vậy, công ty được quản lý theo
cơ chế có sự tách biệt rõ ràng giữa quyền sở hữu và quyền quản lý công ty.
Từ phương diện
khoa học tài chính, vốn của doanh nghiệp được quan niệm là vốn kinh doanh và là
cơ sở vật chất cho hoạt động của doanh nghiệp. Có thể khái quát, vốn của công
ty là giá trị của toàn bộ tài sản được đầu tư vào hoạt động của công ty, được công
ty sử dụng trong kinh doanh nhằm mục đích sinh lợi. Vốn là nhân tố cơ bản không
thể thiếu của tất cả các doanh nghiệp. Cũng như các chủ thể kinh doanh khác, để
tiến hành các hoạt động kinh doanh, CTCP phải có vốn. Là loại hình công ty đối
vốn điển hình nên vấn đề vốn của CTCP là vấn đề hết sức phức tạp.
Vốn của CTCP có
thể được tiếp cận dưới nhiều góc độ, dựa trên những tiêu chí khác nhau. Căn cứ
vào nguồn gốc hình thành vốn, vốn của CTCP được chia thành: vốn chủ sở hữu (vốn
tự có) và vốn tín dụng (vốn vay).
- Vốn chủ sở hữu:
là nguồn vốn thuộc sở hữu của công ty, được hình thành từ đóng góp của cổ đông
và vốn do CTCP tự bổ sung từ lợi nhuận của công ty.
- Vốn tín dụng:
là vốn hình thành từ việc đi vay dưới các hình thức như vay ngân hàng, vay các
tổ chức, cá nhân khác hoặc vay bằng cách phát hành trái phiếu.
Điều quan trọng
là CTCP phải có một tỉ lệ vốn vay trên vốn cổ phần hợp lí để phản ánh thế mạnh
tài chính của công ty, vừa tạo niềm tin cho các đối tác của mình.
CTCP là hình thức đáp ứng nhu cầu vốn
cho nền kinh tế. CTCP vượt xa các loại hình doanh nghiệp khác về khả năng tận dụng
nguồn vốn nhàn rỗi trong xã hội.
Các chủ thể kinh doanh thường muốn có
nguồn vốn lớn để mở rộng quy mô sản xuất kinh doanh. Ngoại trừ những doanh nghiệp
hay tập đoàn mạnh, đa số các doanh nghiệp phải thực hiện những hành vi pháp lý
để tạo ra nguồn vốn bổ sung vào vốn kinh doanh của mình. Công ty thường có hai
cách để tăng vốn kinh doanh thứ nhất là tăng vốn chủ sở hữu bằng cách kêu gọi vốn
góp của các thành viên, thứ hai là đi vay.
Đối với CTCP, ngoài những hình thức
huy động truyền thống, CTCP còn phát hành chứng khoán mà đặc trưng là phát hành
cổ phiếu và trái phiếu rộng rãi trong công chúng để thu hút lượng tiền nhàn rỗi
trong xã hội. Đây là hai phương thức huy động vốn phản ánh những nét đặc trưng
trong cấu trúc vốn của CTCP đồng thời thể hiện thế mạnh về khả năng huy động vốn
của CTCP so với các loại hình doanh nghiệp khác. Những lợi thế của huy động vốn
trong thị trường chứng khoán: huy động một nguồn vốn lớn do mở rộng đối tượng
huy động; giảm chi phí huy động vốn do tiếp cận trực tiếp với các nhà đầu tư;
chứng khoán là hình thức đầu tư hấp dẫn vì có nhiều loại phong phú, đa dạng phù
hợp với những nhu cầu đầu tư khác nhau…
CTCP có cấu trúc vốn linh hoạt, đáp ứng nhu cầu đa dạng
của người đầu tư.
Cấu trúc vốn của CTCP bao gồm vốn chủ sở hữu và vốn vay. Một đặc điểm quan trọng
trong cấu trúc vốn điều lệ của công ty là vốn điều lệ có thể chia thành nhiều
loại cổ phần có tính chất pháp lý khác nhau.Theo Luật doanh nghiệp, CTCP phải
có cổ phần phổ thông, có thể có cổ phần ưu đãi hoàn lại, cổ phần ưu đãi biểu
quyết, cổ phần ưu đãi cổ tức và các cổ phần ưu đãi khác do Điều lệ công ty quy
định. Mỗi loại cổ phần đem lại lợi ích nhất định, đáp ứng yêu cầu đa dạng của
nhà đầu tư. Tùy thuộc vào tình hình tài chính, vào tâm lý của các nhà đầu tư mà
họ có sự lựa chọn khác nhau. Các cổ phần trong vốn điều lệ của CTCP đã đáp ứng
được nhu cầu đa dạng của họ. Nhà đầu tư có thể lựa chọn đơn giản và ít rủi ro
hơn là mua trái phiếu doanh nghiệp do công ty phát hành. Theo quy định của Luật
doanh nghiệp, CTCP có thể tạo lập cơ cấu vốn vay linh hoạt với các khoản vay có
tính chất pháp lý khác nhau bằng việc phát hành trái phiếu thường, trái phiếu
chuyển đổi và các loại trái phiếu khác.
Cổ phần có mệnh giá nhỏ kết hợp với tính thanh khoản
và chuyển nhượng được đã khuyến khích mọi tầng lớp dân chúng đầu tư. Mệnh giá cổ phiếu
được quy định thống nhất là 10.000 đồng. Về nguyên tắc, một người sở hữu một cổ
phiếu trở lên có thể trở thành cổ đông của công ty. Với mệnh giá nhỏ như vậy, CTCP
đã khuyến khích mọi tầng lớp trong xã hội góp vốn đầu tư đặc biệt cả tầng lớp
cán bộ công chức. Tính thanh khoản của cổ phần là nói đến khả năng dễ dàng chuyển
đổi thành tiền của cổ phiếu. Nhờ khả năng chuyển nhượng tự do, cổ đông có thể
rút vốn ra bất kỳ lúc nào bằng cách bán cổ phiếu trên thị trường chứng khoán. Vì những lý do nào đó, cổ đông có thể
không muốn tiếp tục quá trình đầu tư của mình ở công ty. Khi đó họ có quyền tự
do chuyển nhượng cổ phần của mình cho người khác. Việc chuyển nhượng vốn trong CTCP
không phải là vấn đề gì quá phức tạp, khó khăn. Chuyển nhượng cổ phần có nghĩa
là chuyển nhượng phần quyền sở hữu đối với công ty của cổ đông cho người khác.
Nhiều trường hợp, giá chuyển nhượng cổ phần không tương đương với mệnh giá cổ
phần. Giá của cổ phần phụ thuộc vào yếu tố thị trường và tình hình tài chính của
công ty. Như vậy, các cổ đông hy vọng tìm kiếm lợi nhuận không những ở khoản cổ
tức cao mà còn ở khả năng giá trị cổ phần đó sẽ tăng lên khi công ty hoạt động
kinh doanh tốt, họ có thể chuyển nhượng cổ phần với giá cao hơn khoản tiền đã bỏ
ra.
Trong CTCP, nhà đầu tư tách khỏi quản lý công ty. Cổ đông không phải
ai cũng có đủ điều kiện thành lập, quản lý công ty cũng như có được sự nhạy cảm
về hoạt động kinh doanh hoặc đầu óc quản lý. Với đặc điểm trong tổ chức quản lý
của CTCP là tách chức năng quản lý khỏi chức năng sở hữu, việc quản lý điều
hành công ty được giao cho Hội đồng quản trị, đáp ứng được mong mỏi của các nhà
đầu tư, họ không phải bận bịu với việc quản lý công ty. Các nhà đầu tư có thể
trở thành cổ đông ở nhiều CTCP khác nhau. Mặc dù vậy về mặt pháp lý, quyền của
cổ đông phổ thông vẫn được bảo đảm là quyền tham dự và quyền biểu quyết tất cả
các vấn đề thuộc thẩm quyền Đại hội đồng cổ đông được quy định trong Điều lệ
công ty.
Các chủ thể kinh
doanh thường muốn có nguồn vốn lớn để mở rộng quy mô sản xuất kinh doanh. Phát
huy tối đa thế mạnh của công ty trong huy động vốn đầu tư, CTCP có thể lưa chọn
nhiều phương thức huy động vốn:
1. Phát hành
cổ phiếu
Là một quyền năng rất cơ bản của
CTCP. Phương thức này cho phép huy động có hiệu quả các nguồn tài chính trong
xã hội để có một số vốn lớn và ổn định cho đầu tư kinh doanh.
Cổ phiếu là một
loại hình chứng khoán do CTCP phát hành chứng nhận việc góp vốn vào công ty của
các cổ đông. Cổ phiếu chính là bằng chứng chứng minh quyền sở hữu cổ phần của cổ
đông công ty.Theo Luật doanh nghiệp: Cổ
phiếu là chứng chỉ do CTCP phát hành hoặc bút toán ghi sổ xác nhận quyền sở hữu
một hoặc một số cổ phần của công ty đó (Điều 85).
Như
vậy, pháp luật Việt Nam
Cổ phiếu có nội dung chủ yếu như
sau: Tên, địa chỉ trụ sở chính của công
ty; Số và ngày cấp Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh; Số lượng cổ phần và loại
cổ phần; Mệnh giá mỗi cổ phần và tổng mệnh giá số cổ phần ghi trên cổ phiếu;
Họ, tên, địa chỉ thường trú, quốc tịch, số Giấy chứng minh nhân dân, Hộ chiếu
hoặc chứng thực cá nhân hợp pháp khác của cổ đông là cá nhân; Tên, địa chỉ
thường trú, quốc tịch, số quyết định thành lập hoặc số đăng ký kinh doanh của
cổ đông là tổ chức đối với cổ phiếu có ghi tên; Tóm tắt về thủ tục chuyển
nhượng cổ phần; Chữ ký mẫu của người đại diện theo pháp luật và dấu của công
ty; Số đăng ký tại sổ đăng ký cổ đông của công ty và ngày phát hành cổ phiếu.
Đối với các loại cổ phiếu ưu đãi thì phải có thêm các điều kiện ưu đãi.
Cổ
phiếu có nhiều loại khác nhau. Theo quy định của pháp luật, CTCP được phát hành
cổ phiếu phổ thông và cổ phiếu ưu đãi.
-
Trước hết, với bất kỳ loại CTCP nào, có quy mô và số lượng bao nhiêu đều phải
có cổ phiếu phổ thông. Cổ phiếu phổ thông là loại cổ phiếu mà tất cả các CTCP
đều phát hành. Loại cổ phiếu này là chứng khoán không thời hạn, tồn tại với sự
tồn tại của công ty phát hành ra nó. Cổ phiếu phổ thông không có lãi suất cố
định mà phụ thuộc vào khả năng kinh doanh của công ty. Cổ đông phổ thông có
quyền tham gia biểu quyết - quyết định mọi vấn đề quan trọng liên quan đến hoạt
động của công ty và có quyền tự do chuyển quyền sở hữu của mình đối với công ty
cho người khác thông qua việc chuyển quyền sở hữu các cổ phần. Tuy nhiên, theo
Điều 84 Luật doanh nghiệp thì trong 3 năm đầu kể từ ngày công ty được thành
lập, các cổ đông sáng lập phải cùng nhau đăng ký mua ít nhất 20% tổng số cổ
phần phổ thông và số cổ phần này chỉ có thể chào bán cho người không phải là cổ
đông sáng lập nếu được sự chấp thuận của Đại hội đồng cổ đông và người chuyển
nhượng không được tham gia biểu quyết việc chuyển nhượng này.
- Cổ phiếu ưu
đãi là loại cổ phiếu mà cổ đông nắm giữ loại cổ phiếu này được hưởng một số ưu
đãi hơn so với cổ đông nắm giữ cổ phiếu phổ thông và chịu những hạn chế một
cách tương xứng. Theo Luật doanh nghiệp, CTCP có thể phát hành các cổ phiếu ưu
đãi sau:
+ Cổ phiếu ưu đãi biểu quyết: Loại cổ phiếu này chỉ
có tổ chức được Chính phủ ủy quyền và cổ đông sáng lập nắm giữ. Cổ phiếu loại
này cho phép cổ đông sở hữu chúng có số phiếu biểu quyết nhiều hơn so với cổ
phiếu phổ thông. Ưu đãi biểu quyết của cổ đông sáng lập chỉ có hiệu lực trong 3
năm, kể từ ngày công ty được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh. Tuy nhiên,
“mức độ ưu đãi”, “quyền biểu quyết” như thế nào do Đại hội đồng cổ đông quyết định
được thể hiện thông qua Điều lệ công ty. Vì giá trị pháp lý của loại cổ phần
này mà người sở hữu chúng không được quyền chuyển nhượng cổ phiếu cho người
khác.
+ Cổ phiếu ưu đãi cổ tức: là loại cổ phiếu được trả cổ tức với mức cao hơn so với mức
cổ tức của cổ phiếu phổ thông hoặc mức ổn định hàng năm. Cổ tức được chia hàng
năm gồm cổ tức cố định và cổ tức thưởng. Cổ tức cố định không phụ thuộc vào kết
quả kinh doanh của công ty. Nhưng cổ đông sở hữu cổ phiếu này không có quyền
biểu quyết, dự họp Đại hội đồng cổ đông, đề cử người vào Hội đồng quản trị và
Ban kiểm soát.
+ Cổ phiếu ưu đãi hoàn lại: là loại
cổ phiếu được công ty hoàn lại vốn
góp bất cứ khi nào theo yêu cầu của người sở hữu hoặc theo các điều kiện được
ghi trên cổ phiếu. Cổ đông sở hữu cổ phiếu ưu đãi hoàn lại không có quyền biểu
quyết, dự họp Đại hội đồng cổ đông, đề cử người vào Hội đồng quản trị và Ban
kiểm soát.
Mệnh
giá và thị giá cổ phiếu là vấn đề được pháp luật đề cận đến. Số tiền ghi trên
cổ phiếu được gọi là mệnh giá cổ phiếu. Giá thực tế khi các cổ đông chuyển
nhượng cổ phiếu là thị giá cổ phiếu. Theo thông
tư 02/2001/UBCK thì cổ phiếu có mệnh giá thống nhất là 10.000 đồng. Mệnh
giá cổ phiếu và thị giá cổ phiếu thường không
trùng nhau, chỉ khi CTCP mới bắt đầu thành lập thì các cổ phiếu mới bán
được theo mệnh giá cổ phiếu. Còn thị giá
cổ phiếu lại phụ thuộc rất nhiều yếu tố, đó là tình hình kinh tế của công ty,
lợi tức cổ phiếu thu được, những đánh giá của cộng đồng người đầu tư dẫn dến
cung cầu thị trường đối với cổ phiếu.
Việc huy động vốn
thông qua việc phát hành cổ phiếu để tạo vốn điều lệ của CTCP là cơ bản nhất. Phát
hành cổ phiếu là việc chào bán cổ phần của CTCP cho người đầu tư nhằm đáp ứng
yêu cầu về vốn của công ty. Kết quả của việc chào bán cổ phần sẽ đảm bảo huy động
đủ vốn điều lệ trong quá trình thành lập công ty hoặc sẽ làm tăng vốn điều lệ của
công ty trong trường hợp công ty đang hoạt động. Việc phát hành cổ phiếu có thể
ảnh hưởng đến quyền lợi của các cổ đông hiện có trong công ty hay có thể dẫn đến
thay đổi vị thế của từng cổ đông. Do vậy, việc quyết định loại cổ phần, tổng số
cổ phần của từng loại được chào bán sẽ do Đại hội đồng cổ đông quyết định còn Hội
đồng quản trị quyết định thời điểm, phương thức và giá chào bán cổ phần trong số
cổ phần được quyền chào bán.
Về giá chào bán
cổ phần, Luật doanh nghiệp quy định rất chặt chẽ, đảm bảo quyền lợi cho đa số cổ
đông. Ngoài quy định về "giá không
được thấp hơn giá thị trường tại thời điểm chào bán" như tại Luật
doanh nghiệp 1999, Luật doanh nghiệp còn bổ sung "hoặc giá trị được ghi trong sổ
sách của cổ phần tại thời điểm gần nhất" và ngoại trừ các trường hợp
sau: Cổ phần chào bán lần đầu tiên cho những người không phải là cổ đông sáng lập;
Cổ phần chào bán cho tất cả các cổ đông theo
tỉ lệ cổ phần hiện có của họ ở công ty; Cổ phần chào bán cho người môi giới hoặc
người bảo lãnh. Trong trường hợp này, số chiết khấu hoặc tỉ lệ chiết khấu cụ thể
phải được sự chấp thuận của số cổ đông đại diện cho ít nhất 75% tổng số cổ phần
có quyền biểu quyết. Điều lệ công ty có thể quy định thêm các trường hợp khác
và mức chiết khấu trong các trường hợp đó.
Giá thị trường của
cổ phần là giá giao dịch trên thị trường chứng khoán hoặc giá do một tổ chức định
giá chuyên nghiệp xác định. Trên thực tế ở nước ta hiện nay, đa số công chúng đều
chưa hiểu hết về việc bán đấu giá qua thị trường chứng khoán. Do đó, để thu hút
đầu tư, các CTCP đã kinh doanh hiệu quả và ổn định nên áp dụng phương pháp bán
theo giá cố định. Giá cố định là giá bình quân được xác định từ kết quả bán đấu
giá. Bán theo
giá này vẫn đảm bảo được nguyên tắc bán cổ phần theo
giá thị trường và không hề có ưu đãi cho các nhà đầu tư.
Người mua cổ phần
trở thành cổ đông của công ty kể từ thời điểm cổ phần được thanh toán đủ và những
thông tin về người mua
được ghi đúng, ghi đủ vào sổ đăng kí cổ đông. Sau khi cổ phần được bán, công ty
phải phát hành và trao cổ phiếu cho người mua.
Pháp luật ràng buộc trách nhiệm của những người quản lí công ty khi
có sai sót trong nội dung và hình thức cổ phiếu nhằm bảo vệ tối đa lợi ích của
người sở hữu cổ phiếu đó: "Trường hợp
có sai sót trong nội dung và hình thức cổ phiếu do công ty phát hành thì quyền
và lợi ích của người sở hữu nó không bị ảnh hưởng. Chủ tịch Hội đồng quản trị
và Giám đốc hoặc Tổng giám đốc công ty phải liên đới chịu trách nhiệm về thiệt
hại do những sai sót đó gây ra đối với công ty" (khoản 2 Điều 85 Luật
doanh nghiệp). Công ty có thể bán cổ phần mà không trao cổ phiếu. Trường hợp
này, các thông tin về cổ đông được ghi vào sổ đăng kí cổ đông là đủ để chứng thực
quyền sở hữu cổ phần của cổ đông.
Phát hành cổ phiếu
có thể diễn ra nhiều lần. Có thể chia thành các trường hợp: phát hành cổ phiếu
lần đầu để huy động vốn thành lập công ty và phát hành cổ phiếu trong quá trình
hoạt động của công ty.
Phát hành cổ phiếu
lần đầu tiên khi
thành lập công ty: Khi
thành lập, công ty cổ phần phải huy động vốn góp của các cổ đông. Pháp luật quy
định các cổ đông sáng lập phải cùng nhau đăng kí mua
ít nhất 20% tổng số cổ phần phổ thông được quyền chào bán. Trong trường hợp các
cổ đông sáng lập không đăng kí mua hết số cổ
phần được quyền chào bán thì số cổ phần còn lại phải được chào và bán hết trong
thời hạn 3 năm kể từ ngày công ty được cấp Giấy chứng nhận kinh doanh. Vì vậy,
tối thiểu các cổ đông sáng lập phải cùng nhau nắm giữ 20% số cổ phiếu dự tính
phát hành, số cổ phiếu còn lại sẽ được phát hành để huy động đủ số vốn điều lệ.
Các cổ đông sáng lập phải thực hiện nguyên tắc nhất trí về số lượng cổ phần, loại
cổ phần dự kiến chào bán. "Cổ phần,
trái phiếu của CTCP có thể được mua bằng tiền
Việt Nam, ngoại tệ tự do chuyển đổi, vàng, giá trị quyền sử dụng đất, giá trị
quyền sở hữu trí tuệ, công nghệ, bí quyết kỹ thuật, các tài sản khác quy định tại
Điều lệ công ty và phải được thanh toán đủ một lần" (Theo
Điều 89 Luật doanh nghiệp). Đối với tài sản góp vốn không phải tiền Việt Nam,
ngoại tệ tự do chuyển đổi, vàng thì phải được định giá (do các cổ đông sáng lập
thực hiện theo nguyên tắc nhất trí). Trách nhiệm của những cổ đông sáng lập về
tính chính xác, trung thực đối với giá trị tài sản góp vốn được giới hạn trong
phạm vi các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của công ty bằng số chênh lệnh giữa
giá trị được định và giá trị thực tế của tài sản góp vốn tại thời điểm kết thúc
định giá. Những người cam kết mua cổ phần còn phải thực hiện thủ tục chuyển quyền
sở hữu tài sản góp vốn vào công ty theo đúng quy định của pháp luật quy định tại
Điều 29 Luật doanh nghiệp.
Phát hành cổ phiếu
trong quá trình hoạt động của công ty: Trong quá trình hoạt động, cổ phiếu cũng
trở thành một trong những phương tiện để huy động vốn rất hiệu quả. Việc phát
hành thêm cổ phiếu sẽ làm tăng độ tín nhiệm cho công ty. Cổ phần là lớp nệm bảo
vệ cho các chủ nợ, nhờ vậy khả năng vay nợ được mở rộng. Vốn chủ sở hữu tăng tạo
ra một lá chắn chống lại sự phá sản của công ty. Đây thực chất là việc công ty
chào bán cổ phần để huy động vốn.
Theo pháp luật
Việt Nam, phát hành cổ phiếu có thể thực hiện bằng hai phương thức:
+ Phát hành
riêng lẻ: là hình thức phát hành trong đó cổ phiếu có thể được bán cho phạm vi
một số người nhất định với số lượng hạn chế, thông thường bán cho những người
trong công ty. Luật doanh nghiệp lần đầu tiên đưa ra quy định về việc công ty
phát hành thêm cổ phần phổ thông và chào bán cổ phần đó cho tất cả các cổ đông
theo tỉ lệ cổ phần hiện có tại công ty (Điều 87 Luật doanh nghiệp). Quy định
này thực sự có một bước phát triển hơn so với Luật doanh nghiệp trước đó. Tuy
nhiên, trình tự thủ tục, điều kiện... chào bán cổ phiếu riêng lẻ Luật doanh
nghiệp không trực tiếp quy định mà do Chính phủ sẽ có hướng dẫn cụ thể.
+ Phát hành cổ
phiếu ra công chúng: là phương thức phát hành trong đó cổ phiếu được bán rộng
rãi ra công chúng cho một số lượng lớn nhà đầu tư với khối lượng cổ phiếu phát
hành đạt được một tỉ lệ quy định nhất định và phải dành một tỉ lệ nhất định cho
các nhà đầu tư nhỏ.
Theo khoản 6 Điều
87 Luật doanh nghiệp, điều kiện, phương thức và thủ tục chào bán cổ phần ra
công chúng thực hiện theo quy định của Luật chứng khoán. Ngoài ra, công ty còn
phải thực hiện chế độ báo cáo, công bố thông tin và chịu sự giám sát chặt chẽ
theo quy định của pháp luật. Điều đó xuất phát từ lí do để cổ phiếu hay trái
phiếu của công ty phát hành ra không phải là sản phẩm của trò lừa đảo hoặc của
chủ thể có dự án đầu tư kém hiệu quả, gây lãng phí cho nền kinh tế, đồng thời để
bảo vệ lợi ích cho nhà đầu tư.
Phát hành trái phiếu là một trong những
cách thức vay vốn quan trọng của CTCP. Kết quả của việc phát hành trái phiếu sẽ
làm tăng vốn vay của công ty
Trái
phiếu CTCP là một loại chứng khoán ghi nợ được phát hành dưới hình thức chứng
chỉ hoặc bút toán ghi sổ. Theo khoản 3 Điều 77
Luật doanh nghiệp, CTCP có quyền huy động vốn chủ sở hữu, có thể sử dụng trái
phiếu để vay vốn trung hạn và dài hạn, đáp ứng nhu cầu về vốn kinh doanh có lúc
vượt ngoài khả năng tài chính của các cổ đông. Trái
phiếu là loại chứng khoán xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối
với một phần vốn nợ của tổ chức phát hành (khoản 3 Điều
6 Luật chứng khoán 2006). Khác với cổ phiếu, trái phiếu xác nhận quyền của người
sở hữu trái phiếu được trả nợ gốc và lãi suất ấn định trong trái phiếu. Quan
hệ giữa người sở hữu trái phiếu với công ty là quan
hệ giữa chủ nợ với con nợ. Với tư cách là một loại chứng chỉ xác nhận lợi ích
tài sản, trái phiếu là phần thứ hai trong cơ cấu vốn của công ty có liên quan
đến việc hình thành thị trường chứng khoán.
Trái
phiếu của công ty phát hành có đặc điểm:
- Trái
phiếu có thời gian đáo hạn. Khi đến thời
điểm đáo hạn, người chủ sở hữu trái phiếu được hoàn trái.
- Trái
phiếu có lợi tức cố định, tiền lãi phải trả cho chủ sở hữu không phụ thuộc vào
mức lợi nhuận của công ty. Có nghĩa là kết quả sản xuất kinh doanh của công ty
không ảnh hưởng đến lợi ích của người sở hữu trái phiếu.
- Người
sở hữu trái phiếu không có quyền tham gia biểu quyết các vấn đề của công ty.
- Trái
phiếu đem lại cho người chủ sở hữu quyền ưu tiên về phân chia lợi nhuận cũng
như quyền ưu tiên về phân chia tài sản khi
công ty giải thể hoặc phá sản.
- Trái
phiếu có thể tự do chuyển nhượng trên thị trường chứng khoán. Khác với các hình
thức vay nợ khác, trái phiếu có khả năng trao đổi. Chủ sở hữu trái phiếu cho
công ty phát hành vay vốn bằng mua trái phiếu,
có quyền giữ lại hoặc bán đi bất cứ lúc nào mà không phải chờ đến kì thanh
toán. Còn trong trường hợp khi ngân hàng
cho vay một khoản tiền thì ngân hàng phải ghi vào trong sổ sách và lưu giữ cho
tới khi
khoản nợ đó được thanh toán, do đó có mối quan
hệ ràng buộc hơn giữa người đi vay và người cho vay. Bằng cách này, trái phiếu
tạo điều kiện cho công ty phát hành có thể vay dài hạn trong khi
người sở hữu trái phiếu vẫn có thể thu hồi vốn bất cứ khi
nào với điều kiện có sự tồn tại và hoạt động của thị trường chứng khoán thứ cấp.
Mệnh
giá trái phiếu là số tiền ghi trên trái phiếu khi
phát hành, khoản tiền này được hoàn trả cho trái chủ khi đáo hạn. Trái phiếu có
mệnh giá tối thiểu là 100.000 đồng Việt Nam hoặc bội số của 100.000 đồng Việt
Nam. Trong một đợt phát hành, trái phiếu phải có cùng mệnh giá.
Theo
quy định "CTCP quyền phát hành trái
phiếu, trái phiếu chuyển đổi và các loại trái phiếu khác theo quy định của pháp
luật và Điều lệ công ty" (khoản 1 Điều 88 Luật doanh nghiệp). Do đó,
CTCP có quyền phát hành nhiều loại trái phiếu khác nhau để huy động vốn: trái
phiếu có bảo đảm, trái phiếu không bảo đảm, trái phiếu chuyển đổi, trái phiếu
thu nhập, trái phiếu có thể thu hồi…
Phát
hành trái phiếu là cách thức vay vốn, theo đó người vay phát hành một chứng chỉ
thường là với một mức lãi suất xác định, đảm bảo thanh toán vào một thời hạn
xác định trong tương lai. Người mua trái phiếu sẽ trở thành chủ nợ của công ty,
nhận được một mức lãi suất cố định và thanh toán khoản vay khi đáo hạn. Phát
hành trái phiếu là một trong những cách thức vay vốn quan trọng của CTCP. Kết
quả của việc phát hành trái phiếu sẽ làm tăng vốn vay của công ty.
Phương
thức huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu là phương thức ưu việt dành
cho những CTCP có dự án kinh doanh dài hạn với một mức lãi suất thích hợp nhỏ
hơn lãi suất công ty phải đi vay ngân hàng nhưng lại cao hơn lãi suất tiền gửi
tiết kiệm để thu hút các nhà đầu tư. Điều này vừa có lợi cho công ty phát hành
cũng như các nhà đầu tư do bỏ qua chi phí trung gian.
CTCP có thể phát
hành trái phiếu theo hai phương thức là phát hành riêng lẻ và phát hành rộng
rãi.
- Cũng như phát
hành cổ phiếu riêng lẻ, phát hành trái phiếu riêng lẻ không chịu sự ràng buộc của
pháp luật về chứng khoán (về điều kiện, trình tự, thủ tục phát hành) mà việc
mua bán dựa trên sự thỏa thuận giữa công ty và người mua.
- Phát hành trái
phiếu ra công chúng là việc trái phiếu được bán cho một khối lượng nhà đầu tư với
một số lượng nhất định. Trái phiếu phát hành ra công chúng là đối tượng giao dịch
tại giao dịch trung tâm. Điều kiện phát hành trái phiếu ra công chúng đối với
CTCP được quy định cụ thể trong khoản 2 Điều 12 Luật chứng khoán 2006. Sau khi
CTCP đã hội đủ các điều kiện trên thì công ty lập hồ sơ gửi Ủy ban chứng khoán
Nhà nước để xin được cấp giấy phép phát hành.
Việc phân phối,
tiêu thụ cũng như đình chỉ phát hành trái phiếu được quy định như đối với cổ
phiếu.
Huy động vốn
thông qua hình tức tín dụng ngân hàng là hình thức huy động vốn phổ biến được
các doanh nghiệp nói chung và CTCP nói riêng áp dụng trên thực tế. Thông qua
hình thức này, CTCP có thể có được các khoản vay ngắn hạn, trung hạn và dài hạn
đáp ứng được yêu cầu của hoạt động sản xuất kinh doanh. Việc huy động vốn thông
qua hình thức tín dụng ngân hàng có nhiều thuận lợi hơn đối với các công ty có
uy tín, có quan hệ lâu dài với ngân hàng. Bên cạnh đó, cơ chế cho vay hiện nay
đang tạo cho việc huy động vốn qua ngân hàng có ưu điểm, ưu việt hơn mà huy động
vốn bằng trái phiếu không có như khi vay ngân hàng nếu đến hạn trả công ty chưa
có khả năng trả nợ thì có thể xin gia hạn nợ. Trong khi nếu công ty phát hành
trái phiếu thì phải có nghĩa vụ hoàn trả các khoản lãi và gốc khi trái phiếu đến
hạn thanh toán.
Để huy động vốn
thông qua hình thức tín dụng ngân hàng, công ty phải đáp ứng được các điều kiện
nhất định như có tình hình tài chính lành mạnh, có phương án sử dụng vốn khả
thi và có tài sản bảo đảm cho khoản vay bằng biện pháp cầm cố, thế chấp hoặc được
bên thứ ba bảo lãnh bằng tài sản để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trả nợ đối với
ngân hàng trừ trường hợp công ty được ngân hàng cho vay không có bảo đảm bằng
tài sản. Công ty vay vốn của ngân hàng phải đảm bảo sử dụng vốn vay đúng mục
đích đã thỏa thuận; hoàn trả nợ gốc và lãi vốn vay đúng thời hạn đã thỏa thuận
trong hợp đồng tín dụng.
Có hai hình thức
cho vay vốn là vay có bản đảm và vay không có bảo đảm.
- Vay có bảo đảm
là việc cho vay vốn của tổ chức tín dụng mà theo đó nghĩa vụ trả nợ của CTCP được
cam kết bảo đảm thực hiện bằng tài sản cầm cố, thế chấp, tài sản hình thành từ
vốn vay của công ty hoặc bảo lãnh bằng tài sản của bên thứ ba. Tài sản bảo đảm
tiền vay là tài sản của công ty, tài sản hình thành từ vốn vay và tài sản của
bên bảo lãnh dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trả nợ đối với tổ chức tín dụng.
Việc đề ra những biện pháp bảo đảm bằng tài sản là biện pháp hữu hiệu để ngân
hàng dễ dàng thu hồi vốn cho vay đồng thời khuyến khích CTCP hoạt động có hiệu
quả.
+ Thế chấp tài sản
vay vốn ngân hàng là việc CTCP dùng tài sản (bất động sản thuộc sở hữu của
mình) để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ trả nợ đối với ngân hàng. Tài sản dùng để
thế chấp là những tài sản có giá trị lớn và khó chuyển dịch được. Chính vì đặc
điểm này mà ngân hàng thường quản lí tài sản thế chấp thông qua giấy tờ chứng
nhận quyền sở hữu hoặc giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.
+ Cầm cố tài sản
vay vốn ngân hàng là việc CTCP có nghĩa vụ giao tài sản (động sản thuộc sở hữu
của mình) cho ngân hàng để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ trả nợ. Khi cầm cố tài sản,
công ty có nghĩa vụ giao tài sản cho ngân hàng, nếu tài sản có đăng kí quyền sở
hữu thì giữa ngân hàng và công ty có thể thỏa thuận tài sản do công ty giữ hoặc
giao cho bên thứ ba giữ, ngân hàng sẽ quản lí gián tiếp tài sản đó thông qua bản
chính giấy chứng nhận quyền sở hữu tài sản.
+ Bảo lãnh vay vốn
ngân hàng là việc bên thứ ba (pháp nhân hoặc cá nhân) thực hiện nghĩa vụ trả nợ
thay cho CTCP nếu khi đến hạn trả nợ mà công ty không trả số nợ nợ vay cho ngân
hàng. Bên bảo lãnh chỉ được bảo lãnh bằng tài sản thuộc sở hữu của mình. Ngân
hàng và bên bảo lãnh có thể thỏa thuận biện pháp cầm cố, thế chấp tài sản của
bên bảo lãnh để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ bảo lãnh.
Khi vay vốn có
các biện pháp bảo đảm bằng tài sản trên, công ty và ngân hàng phải lập hợp đồng
bảo đảm. Hợp đồng bảo đảm có chứng nhận của Công chứng nhà nước hoặc chứng thực
của Ủy ban nhân dân cấp có thẩm quyền. Việc kiểm tra tính hợp pháp và điều kiện
của tài sản đảm bảo tiền vay do ngân hàng thực hiện.
Bảo đảm tiền vay
bằng tài sản hình thành từ vốn vay là việc CTCP
dùng tài sản hình thành từ vốn vay để đảm bảo
thực hiện nghĩa vụ trả nợ cho chính khoản vay
đó đối với ngân hàng. Tài sản hình thành từ vốn vay
là tài sản của CTCP mà giá trị tài sản được tạo nên bởi một phần hoặc toàn bộ
khoản vay
của tổ chức tín dụng. Việc xác định tài sản đảm bảo tiền vay được thực hiện
theo quy định của pháp luật dân sự.
- Vay
không có bảo đảm bằng tài sản: CTCP cũng có thể được ngân hàng lựa chọn cho vay
không có bảo đảm bằng tài sản khi cho vay
vốn ngắn hạn, trung hạn, dài hạn để thực hiện các dự án đầu tư phát triển sản
xuất khi
đáp ứng đủ các yêu cầu quy định của pháp luật.
3.2. Quy định của pháp luật về huy động vốn
thông qua tín dụng cho thuê.
Trên
thực tế nhiều doanh nghiệp nói chung và CTCP nói riêng khó tiếp cận vốn vay
ngân hàng. Sự ra đời của các công ty cho thuê tài chính là một giải pháp để tài
trợ vốn trung hạn và dài hạn cho các doanh nghiệp. Cho thuê tài chính là hình
thức cấp tín dụng được pháp luật lần đầu tiên ghi nhận tại Pháp lệnh ngân hàng,
hợp tác xã tín dụng và công ty tài chính năm 1990 gọi là hoạt động thuê mua tài
chính.
Cho thuê tài chính vừa là một hình thức cấp tín dụng trung và dài hạn, vừa
là dạng cho thuê tài sản mà theo đó, tổ chức tín dụng cho khách hàng quyền sử dụng
tài sản trong một khoảng thời gian nhất định, với điều kiện khách hàng phải trả
tiền thuê. Tuy nhiên, không phải một giao dịch cho thuê tài sản nào của tổ chức
tín dụng cũng được coi là cho thuê tài chính. Xét về mặt bản chất, giao dịch
cho thuê tài chính có những đặc điểm nổi bật sau đây:
- Cho
thuê tài chính là phương thức cấp tín dụng mà đối tượng là một tài sản cụ thể.
Khác với các hình thức cấp tín dụng khác, tổ chức tín dụng chuyển giao một khoản
tiền, trong hình thức cấp tín dụng cho thuê tài chính, tổ chức tín dụng tiến
hành cấp tín dụng bằng cách chuyển giao cho khách hàng một tài sản cụ thể để
bên thuê sử dụng trong một thời gian nhất định. Bên thuê có nghĩa vụ trả toàn bộ
tiền thuê theo thoả thuận. Tính chất thanh toán trọn vẹn của giao dịch cho thuê
tài chính cho thấy bản chất tín dụng của hoạt động này. Tổ chức tín dụng được bảo
đảm về khả năng hoàn trả của khách hàng đối với khoản tín dụng đã chuyển giao
thông qua quyền nhận tiền thuê. Cũng tương tự như pháp luật một số quốc gia
trên thế giới, pháp luật Việt Nam ghi nhận cho thuê tài chính là hình thức cấp
tín dụng trung và dài hạn, nhằm phù hợp với đặc điểm của đối tượng cho thuê là
những động sản có giá trị, thời gian cần thiết để khấu hao thường từ một năm trở
lên.
-
Cho thuê tài chính là hình thức cho thuê mà hầu hết các quyền năng của chủ sở hữu
được chuyển giao cho bên thuê. Khác với các hình thức thuê tài sản thông thường
theo quy định của pháp luật dân sự, trong hoạt động cho thuê tài chính, bên cho
thuê thường chỉ giữ quyền sở hữu "danh nghĩa" đối với tài sản cho
thuê (quyền này cho phép tổ chức tín dụng có thể thu hồi tài sản cho thuê nếu
bên thuê vi phạm hợp đồng), còn những quyền năng cụ thể đối với tài sản cho
thuê được chuyển giao hầu như hoàn toàn cho bên thuê. Điều này được lý giải bởi
bản chất tín dụng của hoạt động cho thuê tài chính: Tổ chức tín dụng chỉ quan
tâm đến khả năng thu hồi cả gốc và lãi của khoản tín dụng, còn việc sử dụng khoản
tín dụng được cấp là quyền của bên nhận tín dụng. Đặc điểm này đã được Uỷ ban về
chuẩn mực kế toán quốc tế ghi nhận.
Cụ
thể hoá đặc trưng của nghiệp vụ cho thuê tài chính, quy định của pháp luật hiện
hành ghi nhận giao dịch cho thuê tài chính phải có một trong dấu hiệu sau đây:
-
Khi kết thúc thời hạn cho thuê theo hợp đồng, bên thuê được chuyển quyền sở hữu
tài sản thuê hoặc được tiếp tục thuê theo sự thoả thuận của hai bên.
-
Khi kết thúc thời hạn cho thuê theo hợp đồng, bên thuê được quyền ưu tiên mua
tài sản thuê theo giá danh nghĩa thấp hơn giá trị thực tế của tài sản thuê tại
thời điểm mua lại.
-
Thời hạn cho thuê một loại tài sản ít nhất phải bằng 60% thời gian cần thiết để
khấu hao tài sản thuê.
-
Tổng số tiền thuê tài sản theo thoả thuận. Ít nhất phải tương đương với giá trị
của tài sản đó tại thời điểm ký hợp đồng.
Cho
thuê tài chính được phân loại thành nhiều phương thức tuỳ theo từng tiêu chí
phân loại. Một số tài liệu phân loại cho thuê tài chính dựa theo nguồn gốc sở hữu
hoặc nguồn gốc tài chính của tài sản thuê mà theo đó, cho thuê tài chính bao gồm:
Cho thuê đơn giản, cho thuê hợp vốn, cho thuê bắc cầu, bán và cho thuê lại...
Tuy nhiên, để làm nổi bật bản chất tín dụng, hoạt động cho thuê tài chính có thể
được phân loại như sau: Cho thuê tài chính không hoàn lại tài sản thuê là
phương thức cho thuê tài chính mà theo đó, bên thuê có quyền sở hữu tài sản
thuê khi chấm dứt hợp đồng thuê. Khi kết thúc
hợp đồng, bên cho thuê có nghĩa vụ tiến hành các thủ tục pháp lý cần thiết để
chuyển giao quyền sở hữu cho bên thuê. Đối với phương thức này, số tiền thuê
thường không thấp hơn giá trị tài sản thuê tại thời điểm giao kết hợp đồng và khi
chuyển giao quyền sở hữu, bên thuê chỉ phải thanh toán theo
giá danh nghĩa thấp hơn giá trị thực của tài sản tại thời điểm chuyển giao; Cho
thuê tài chính có hoàn lại tài sản thuê là phương thức cho thuê tài sản mà theo
đó, tài sản thuê không đương nhiên được chuyển giao quyền sở hữu khi
chấm dứt hợp đồng thuê. Với phương thức cho thuê này, số tiền thuê có thể thấp
hơn giá trị của tài sản tại thời điểm thuê. Khi
kết thúc hợp đồng thuê, bên thuê có quyền thuê tiếp hoặc mua
lại tài sản thuê. Giá chuyển nhượng (nếu có)sẽ được các bên thương lượng dựa
trên giá trị còn lại của tài sản thuê.
Là
một trong những loại hình doanh nghiệp, CTCP phải giải quyết được mối quan hệ
giữa vốn chủ sơ hữu và vốn vay để phân tích và lựa chọn những nguồn vốn và hình
thức huy động vốn. Dù huy động vốn dưới hình thức nào cũng phải trả một khoản
chi phí và bảo đảm những điều kiện nhất định đòi hỏi công ty phải tính toán hiệu
quả, cân nhắc lãi suất, thời hạn và điều kiện. Nhìn chung, vốn tự có của CTCP
là tiền đề hết sức quan trọng trong sự phát triển của công ty. Nguồn tài trợ
bên ngoài là cần thiết nhưng không nên trông đợi quá mức vào nguồn vốn đó. Điều
quan trọng là CTCP phải xây dựng một kết cấu tối ưu cho các nguồn vốn của mình.
CTCP
là loại hình công ty chiếm ưu thế ở những nước có nền kinh tế thị trường phát
triển. Ưu điểm nổi bật của CTCP là khả năng công khai huy động vốn, tạo lập nguồn
vốn khổng lồ vào đầu tư, kinh doanh và sự mềm dẻo trong việc sử dụng vốn phù hợp
với hoạt động kinh doanh của công ty. Nhận thức và vận dụng linh hoạt những ưu
thế đó sẽ phát huy được hết khả năng vốn có của mô hình kinh doanh này, phục vụ
cho yêu cầu phát triển của đất nước. Những quy định mới trong Luật doanh nghiệp
về CTCP, đặc biệt là những quy định về cơ chế góp vốn và huy động vốn của nó đã
tỏ ra thông thoáng, mềm dẻo hơn, tạo hành lang pháp lí an toàn cho sự ra đời và
hoạt động của CTCP. Sự ra đời và ngày càng phát triển của thị trường chứng
khoán ở Việt Nam đã tạo điều kiện cho CTCP huy động vốn có hiệu quả, đáp ứng
nhu cầu về vốn để hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy ban hành
pháp luật đã là cả một quá trình rất phức tạp nhưng triển khai thi hành lại còn
khó khăn hơn rất nhiều. Để những quy định về huy động vốn của CTCP đi vào thực
tế cuộc sống và phát huy có hiệu quả, vấn đề không chỉ nằm trong những quy định
pháp luật mà đòi hỏi sự hỗ trợ về rất nhiều mặt cũng như những hướng dẫn cụ thể
từ phía Nhà nước.
Mặc
dù các quy định của pháp luật về huy động vốn chủ sở hữu đã có nhiều điểm tiến
bộ, tạo được những điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư nhưng bên cạnh đó vẫn
còn những hạn chế không tránh khỏi.
*
Những hạn chế nhất định thể hiện cả về nội dung pháp lý và kỹ thuật lập pháp.
-
Theo khoản 1 Điều 85
Luật doanh nghiệp quy định một trong những nội dung chủ yếu mà cổ phiếu phải có
là "mệnh giá mỗi cổ phần và tổng mệnh
giá số cổ phần ghi trên cổ phiếu", nghĩa là cổ phiếu phải có mệnh giá.
Mệnh giá là cách thức góp vốn, là cơ sở cho chủ nợ nhìn vào để đòi nợ và chỉ có
ý nghĩa khi
CTCP phát hành cổ phiếu lần đầu. Cổ phiếu khi
được bán trên thị trường có thể có giá cao hơn hay thấp hơn mệnh giá, vậy là có
sự tách biệt giữa mệnh giá và giá thị trường nhưng tính chất bình đẳng của việc
góp vốn vẫn được duy trì, bởi giữa những người mua với nhau không có gì khác biệt.
Vì vậy, việc định giá cho cổ phiếu có lẽ là không cần thiết.
Ngoài
ra, có thể đa dạng hóa các loại cổ phiếu ưu đãi tạo sự hấp dẫn với người đầu tư
như ở một số nước có nền kinh tế chuyển đổi tương tự Việt Nam, đặc biệt là các
nước trong khu vực ASEAN đã áp dụng: cổ phần ưu đãi dồn lãi, cổ phần ưu đãi dự
phần được chia cổ tức, cổ phần ưu đãi mua
lại, cổ phần ưu đãi có thể chuyển đổi, cổ phần ưu đãi phức hợp, cổ phần ưu đãi
hàng đầu, cổ phần ưu đãi để trống...
- Cũng giống như cổ phiếu, các loại trái phiếu
có lẽ vẫn chưa thực sự thu hút các nhà đầu tư. Để tạo thêm hàng cho thị trường
trái phiếu - một thị trường mà các doanh nghiệp Việt Nam còn bỏ ngỏ, pháp luật
nên có những quy định về quyền phát hành "các
loại trái phiếu khác" giải thích rõ hơn Khoản 1 Điều 88 Luật doanh
nghiệp. Có thể đưa ra một số loại trái phiếu khác như: trái phiếu không trả
lãi, trái phiếu trả lãi theo thu nhập,
trái phiếu lãi suất thả nổi, trái phiếu có quyền bán trước khi
đáo hạn...
Trong
quy định về phát hành trái phiếu của Luật doanh nghiệp tại điểm b khoản 2 Điều
88 "Việc phát hành trái phiếu cho
các chủ nợ là tổ chức tài chính được lựa chọn không bị hạn chế bởi các quy định
tại điểm a và điểm b khoản này" nhưng hiện nay chưa có khái niệm chính
thức về tổ chức tài chính. Văn bản hướng dẫn cần có những giải thích và quy định
rõ hơn.
- Đây
là một hình thức huy động vốn khá phổ biến và được không chỉ CTCP mà các doanh
nghiệp khác áp dụng. Tuy nhiên, hình thức này cũng tồn tại những hạn chế không
tránh khỏi như hệ thống văn bản pháp luật còn chồng chéo, thủ tục cho vay phức
tạp... Hơn nữa khi
doanh nghiệp vay vốn thì khoản vay thường lớn nên lãi suất cao, đồng nghĩa với
việc doanh nghiệp phải chịu áp lực trả lãi và thời hạn trả. Mặt khác, nguồn vốn
của ngân hàng thương mại là nguồn tài trợ ngắn hạn nên doanh nghiệp chỉ được
vay 12 tháng. Điều này gây khó khăn rất lớn cho các doanh nghiệp khi
đi vay vốn ngân hàng.
- Mặc dù
cho thuê tài chính là loại hình cấp tín dụng trung và dài hạn khá phổ biến trên
thế giới và có nhiều lợi thế cạnh tranh, tuy nhiên, thực tiễn cho thấy các
doanh nghiệp Việt Nam không mấy quan tâm đến loại hình dịch vụ này, nguyên nhân
có thể là vì: doanh nghiệp hiểu biết về kênh cấp vốn qua dịch vụ cho thuê tài
chính còn hạn chế; hoạt động quảng bá, giới thiệu dịch vụ này đến doanh nghiệp
còn yếu; giá cho thuê (gồm tiền trích khấu hao tài sản thuê, phí, bảo hiểm...)
hiện nay còn cao. Nếu bỏ qua các yếu tố an toàn, chi phí bỏ ra ban đầu thấp...
thì cho đến hết thời hạn thanh lý hợp đồng cho thuê tài chính, bên thuê sẽ phải
thanh toán tổng số tiền đối với tài sản thuê cao hơn so với đi vay từ các nguồn
khác như ngân hàng. Như vậy, nếu tính ra lãi suất thì lãi suất thuê tài chính
cao hơn lãi suất vay ngân hàng, bởi vì lãi suất thuê tài chính còn phải cộng
thêm các chi phí về lắp đặt, vận hành, bảo hiểm... của bên cho thuê phải bỏ ra.
Một
nguyên nhân rất đáng được quan tâm là hành lang pháp lý về cho thuê tài chính
chưa hoàn thiện, đồng bộ; nhiều quy định cần phải được luật hóa. Các quy định về
sở hữu, về tổ chức, hoạt động, vốn điều lệ... trong các văn bản còn nhiều vấn đề
phải bàn. Các văn bản quy định về cho thuê tài chính đã không phân định triệt để
các khái niệm liên quan đến sở hữu, chiếm hữu, sử dụng, định đoạt đối với tài sản
thuê trong các giai đoạn của quá trình cho thuê tài chính, giá trị cho thuê tối
đa... gây cản trở đối với hoạt động cho thuê tài chính.
* Huy động vốn cổ đông: Thách thức của
thị trường cổ phiếu Việt Nam.
- Số lượng và chất lượng hạn chế của cổ
phiếu niêm yết trên Trung tâm giao dịch chứng khoán: Tất cả công ty niêm yết hiện
đều là công ty quy mô nhỏ với số vốn khoảng vài chục tỷ đồng, chưa đủ ra sức
hút đối với các nhà đầu tư.
- Thiếu sự tham
gia tích cực của những nhà đầu tư tổ chức trên thị trường: Những nhà đầu tư cổ
phiếu trên Trung tâm giao dịch chứng khoán Việt Nam hầu hết là cá nhân mang
tính đầu cơ hơn là đầu tư, góp phần tạo tính bất ổn cho thị trường tạo cho các
doanh nghiệp ngần ngại huy động vốn. Những nhà đầu tư tổ chức Việt Nam chưa
tham gia nhiều vào mua cổ phiếu của các công ty niêm yết, một phần là do tính
kém hấp dẫn của các cổ phiếu trên thị trường, nhưng một phần cũng do những khó
khăn, phức tạp liên quan tới khuôn khổ pháp lý. Những khó khăn đó là do khung
pháp lý về bảo vệ quyền lợi cổ đông thiểu số chưa đầy đủ, thiếu các chuẩn mực về
công khai minh bạch thông tin, các quy định chưa rõ ràng về chế độ thuế đối với
nhà đầu tư, quỹ đầu tư nước ngoài, các hạn chế về hạn mức đầu tư của các nhà đầu
tư nước ngoài…
- Hoạt động của thị trường phi chính
thức lớn hơn nhiều lần so với thị trường chính thức và không được kiểm soát
thích đáng: Việc bán cổ phiếu cho công chúng ở bên ngoài trung tâm giao dịch chứng
khoán diễn ra khá sôi động nhưng hiện chưa có quy định pháp luật nào kiểm soát
hoạt động này. Lo lắng chung từ phía quản lý nhà nước cũng như giới doanh nghiệp
là thị trường phi chính thức không được kiểm soát này có nguy cơ sụp đổ cao và
có thể gián làm tổn hại cho thị trường chính thức mới manh nha phát triển.
- Chiến lược phát triển thị trường vốn
của Chính phủ và khuôn khổ pháp lý liên quan còn nhiều bất cập: Mặc dù Chính phủ
đã thể hiện quyết tâm phát triển thị trường chứng khoán Việt Nam nhưng những
quy định pháp lý hiện hành cũng như những biện pháp triển khai dường như lại
không thống nhất với chiến lược này.
* Vốn huy động tăng chậm, doanh nghiệp
khó vay vốn ngân hàng thương mại. Do nguồn vốn của ngân hàng hạn chế, một số
ngân hàng thanh khoản mỏng, mặc dù các ngân hàng thường xuyên điều chỉnh lãi suất
huy động vốn và xác lập mặt bằng mới về lãi suất trên thị trường (còn đưa ra
nhiều hình thức khuyến mại); kéo theo khó có doanh nghiệp nào chịu được lãi suất
vay vốn cao như hiện nay; các ngân hàng khống chế mức tín dụng đối với các chi
nhánh do lo sợ tình trạng rủi ro của doanh nghiệp, doanh nghiệp khó trả nợ, dễ
bị nợ quá hạn.
* Khá nhiều nhà đầu tư đứng ngồi không
yên khi nguồn thu nhập đáng kể từ cổ phiếu của họ là cổ tức lại “thua” lãi suất
ngân hàng đang tăng chóng mặt. Tuy nhiên, các chuyên gia chứng khoán lại đưa ra
lời khuyên đừng quá trông chờ vào cổ tức và khi thị trường chứng khoán phục hồi,
cổ phiếu sẽ đem lại lợi ích nhiều hơn là cổ tức. Quan trọng hơn nữa, doanh nghiệp
khó thể phát triển bền vững nếu chạy theo cổ tức cao bằng mọi giá…
Qua
phân tích, đánh giá thực trạng vấn đề huy động vốn ở trên chúng ta thấy được
các điểm bất hợp lý, những vấn đề tồn tại. Vì vậy phải cần khắc phục, rút kinh
nghiệm kịp thời.
-
Từng bước sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật, cụ thể:
+ Trước
tiên, để Luật doanh nghiệp phát huy được hiệu lực và đi vào đời sống thì cần có
sự đồng bộ thống nhất giữa nội dung của Luật doanh nghiệp và các văn bản pháp
luật có liên quan. Vì vậy, cần thiết phải có sự rà soát lại để hủy bỏ, sửa đổi
những quy định hay ban hành văn bản luật có liên quan; Xem xét các quy định của
Luật doanh nghiệp chưa chặt chẽ, chưa phù hợp với thực tiễn.
+
Có đánh giá và quy định mới cho phù hợp với hình thức cho thêu tài chính.
- Dù
lựa chọn bất kỳ phương thức huy động vốn nào thì điều quan trọng nhất vẫn là kế
hoạch kinh doanh có hiệu quả không. Nếu kế hoạch kinh doanh khả thi, doanh thu
và lợi nhuận chắc chắn sẽ cao thì có thể lựa chọn bất kỳ hình thức huy động vốn
nào mà không cần quan tâm nhiều lắm ưu khuyết điểm của nó. Trong trường hợp
không tự tin lắm cho tương lai mình và công ty nên thận trọng và dành nhiều thời
gian tiến hành phân tích kỹ lưỡng từng hình thức huy động vốn dựa trên thực tế
hoạt động kinh doanh.
- Những quy định về vốn và huy động vốn
của CTCP chứa đựng trong văn bản có hiệu lực pháp lý cao nhất là Đạo luật - Luật
doanh nghiệp. Khi đi vào cuộc sống, để các quy định đó được hiểu đúng và áp dụng
một cách thống nhất, tất yếu phải có hướng dẫn của các văn bản dưới luật như những
quy định về cổ phần ưu đãi, quy định về phát hành trái phiếu, quy định về chào
bán cổ phần riêng lẻ, quy định về trả cổ tức… Những hướng dẫn cụ thể cho các vấn
đề nêu trên là hết sức cần thiết, bởi lẽ “cho dù con đường có đi dễ dàng đến
đâu thì pháp luật cũng phải chỉ ra cho doanh nghiệp nơi họ cần đến, hành trang
cho họ có thể đạt được mục đích ban đầu trong điều kiện bình đẳng và thống nhất”
(trích lại).
- Cuối cùng cần triển khai thực hiện
những quy định pháp luật. Không chỉ quy định đơn thuần trên các điều khoản của
pháp luật mà cần xây một kế hoạch cụ thể cho việc triển khai thực hiện.
Vốn là điều kiện tiên quyết cho mọi hoạt động
kinh doanh và có ý nghĩa quyết định tới kết quả kinh doanh của một doanh nghiệp.
Đối với CTCP, vốn là cơ sở cho hoạt động kinh doanh đồng thời là một trong những
tiêu chí để xác định vị thế, phạm vi, quy mô cũng như năng lực cạnh tranh của
CTCP trên thị trường. Hơn nữa, là loại hình đặc trưng của công ty đối vốn nên
những quy định về vốn của CTCP có ý nghĩ rất quan trọng.
Nét đặc trưng
trong cơ cấu vốn của là phần lớn vốn được huy động từ công chúng thông qua phát
hành chứng khoán. Chứng khoán ở Việt Nam chủ yếu gồm chứng khoán cổ phiếu
và chứng khoán trái phiếu. Công ty có
quyền phát hành cả hai loại chứng khoán này theo quy định của pháp luật về thị
trường chứng khoán để huy động vốn. Với sự ra đời của Luật doanh nghiệp, pháp
luật về CTCP, trong đó có các quy định về vốn của CTCP đã được hoàn thiện một
bước quan trọng, tạo cơ sở pháp lý cho sự tổ chức hình thức doanh nghiệp có những
ưu thế vượt trội này.
XÊM THÊM:THÀNH LẬP CÔNG TY CỔ PHẦN
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét